Czym jest zapach?
15.01.2023r.
„Zapach jest językiem, który nie potrzebuje słów” – Jacques Polge
Zapach jest wszechobecnym i nieodłącznym elementem naszego środowiska. Stanowi nośnik wielu cennych informacji, trafiających zarówno do świadomości, jak i podświadomości odbiorcy. Z tego też powodu, węch, ze wszystkich naszych zmysłów, rozwinął się najwcześniej. Pełni on bardzo ważną rolę: jest naszym mechanizmem obronnym, umożliwiającym przetrwanie, w tym znalezienie żywności i jej selekcję, czy dobór partnera. Co ciekawe rozwija się już w życiu płodowym człowieka. Noworodek rozpoznaje matkę po zapachu i w ten sposób odróżnia ją od innych kobiet.
Świat zapachów oraz ich wpływ na człowieka i środowisko jest bardzo skomplikowany i wciąż nie do końca poznany. Eksperci twierdzą, że istnieje kilkanaście tysięcy zapachów, z czego człowiek jest w stanie rozróżnić tylko kilka tysięcy. Co ciekawe, badania naukowe potwierdzają, że tylko część ze związków chemicznych, które docierają do naszych nosów z danego źródła, wpływa na postrzeganie jego zapachu. Przykładowo, na co najmniej czterysta substancji zapachowych wykrytych w pomidorze, tylko szesnaście mieści się w granicach ludzkiej percepcji, a pozostałe substancje zapachowe są dla nas niewyczuwalne. Oznacza to, że odbieramy tylko niewielką część z całej gamy otaczających nas zapachów. Należy jednak pamiętać że nasz gatunek jest tylko jednym z wielu żyjących na Ziemi, a aromaty stanowią naturalny element biologicznych systemów komunikacyjnych języka roślin i zwierząt. Więcej o tym fascynującym zagadnieniu znajdziesz tutaj.
W jaki sposób odbieramy zapachy?
Najmocniej odbieramy zapachy, którymi nie oddychamy na co dzień. W naszych nozdrzach znajdują się miliony receptorów węchowych. Cząsteczki zapachowe unosząc się w powietrzu, docierają do nabłonka węchowego i rozpuszczają się w pokrywającym go śluzie. Rozpoczyna to reakcje biochemiczne prowadzące do powstania impulsów elektrycznych w neuronach węchowych. Impulsy te są przekazywane do kory węchowej mózgu, która znajduje się tuż nad nosem. O tym jaki zapach niesie ze sobą dana cząsteczka zapachowa decyduje jej budowa i rozmieszczenie atomów.
Co jednak decyduje o tym czy dany zapach uważamy za ładny czy brzydki?
Teoretycznie możemy założyć, że każdy zapach jest neutralny, a dopiero nasze doświadczenia, wychowanie, emocje oraz pamięć emocjonalna wpływają na odbiór zapachów. Generalnie podoba nam się to co znamy. Raz zakodowany zapach powiązany z jakąś emocją może być niewymazywalny. Jeśli zapach świeżo skoszonej trawy kojarzy nam się z dzieciństwem i beztroskimi wakacjami na wsi, to prawdopodobnie zawsze ten aromat będzie nas odsyłać do tego wspomnienia. Wynika to z tego, że węch spośród wszystkich zmysłów, posiada najsilniejsze powiązanie z ośrodkiem w naszym mózgu magazynującym pamięć. Dlatego często czując jakiś zapach przywołuje on w nas konkretne wspomnienia i wyzwala dane emocje. Niektóre firmy wykorzystują te zależności i działają na nas podprogowo np. perfumując swoje sklepy zapachem przypominającym aromat świeżo upieczonego ciasta. Ma to na celu przywołać wspomnienie domu, a tym samym skojarzenie bezpieczeństwa, swobody i przyjemnej atmosfery.
Mechanizm ten działa również w relacjach międzyludzkich. Jeśli bliska Ci osoba używa konkretnego zapachu kosmetyków lub perfum, to z dozą pewności można sądzić, że jeśli kiedyś poczujesz ten zapach na kimś innym – to zawsze skojarzenie wróci do osoby, z którą dotychczas identyfikowałeś ten zapach. Choć procesy te dzieją się podświadomie, to tłumaczy to nasze preferencje przy wyborze pięknych i oryginalnych zapachów. W końcu, większość z nas chce być kojarzona z wyjątkowym zapachem, który się pamięta.
Jak klasyfikuje się zapachy?
Klasyfikacja zapachów jest dość trudna, gdyż w dużej mierze opiera się na subiektywnych ocenach. Szczególnie jest to problematyczne w sytuacji skomplikowanych kompozycji zapachowych.
Pierwszą opisaną w literaturze klasyfikację zapachów dokonał Arystoteles w IV w. p.n.e. Podzielił zapachy na: słodkie, kwaśne, ostre, tłuste, gorzkie i cuchnące. Większość z tych opisów pasowałaby bardziej do potraw, niż aromatów. A jednak, w taki sposób w starożytności postrzegane były zapachy. Warto zauważyć również, że w tej klasyfikacji, jedynie ,,słodkie’’ zapachy wydawały się być przyjemne.
W kolejnych wiekach, gdy metody pozyskiwania zapachów ewoluowały, wraz z powstawaniem nowych aromatów – próbowano na nowo je przyporządkować do konkretnej grupy. I tak, w XVIII w., wybitny uczony Linneusz, podzielił zapachy na: aromatyczne, wonne, piżmowe, czosnkowe, kozie, wstrętne i powodujące nudności. Podział ten był jednak nadal oparty na subiektywnej ocenie, bez układu odniesienia.
Do dnia dzisiejszego, pomimo że powstało wiele klasyfikacji zapachowych, nadal brakuje jednej uniwersalnej. Dla pewnego porządku możemy przyjąć klasyfikację stworzoną przez perfumiarzy z firmy Symrise, którzy w 2006r. opisali ją w opublikowanej Genealogii Zapachów (,,Genealogy of Fragrances 14th Edition’’). Podział ten wyróżnia 9 głównych grup zapachowych i kilkadziesiąt podgrup. Główne grupy zapachowe tego systemu to: cytrusowa, kwiatowa, zielona, owocowa, florientalna (połączenie kwiatowej z orientalną), fougere (paprociowa), orientalna, drzewna i chypre. Natomiast najważniejsze podgrupy to: aldehydowa, ambrowa, aromatyczna, białych kwiatów, korzenna, kwiatu pomarańczy, lawendowa, piżmowa, pudrowa, skórzana, spożywcza, wodna i zwierzęca.
Bibliografia:
„Co wnosi nos? Nauka o tym co pachnie” A. Gilbert
„Perfumy. Instrukcja obsługi” S. Krajewski
„Podstawy Perfumerii” W. Brud, I. Konpacka-Brud
