18.01.2023r.
Na przestrzeni wieków, perfumiarze udoskonalali metody pozyskiwania zapachów i tym samym kreacji perfum. Początkowo perfumy tworzyła jedna do kilku naturalnych nut zapachowych. Z czasem, nauczono się pozyskiwać kolejne aromaty oraz łączyć zapachy tak by uzyskać ich wielowymiarowość i bardziej skomplikowane kompozycje. Wraz z rozwojem technologii, zaczęto również używać syntetycznych substancji zapachowych, które niewątpliwie mają wiele zalet chociażby ich powtarzalność i trwałość, niższa cena, a także fakt iż zastąpiły one zapachy pochodzenia zwierzęcego jak np. piżmo, ambra czy cybet.
Rozwój technologii zmienił również warsztat perfumiarza. Dziś atelier perfumiarzy to często skomputeryzowane laboratoria, gdzie nuty zapachowe opisane są jako związki chemiczne. Na szczęście, niezmienna pozostała magia odrywania zapachu perfum przez nas jako ich użytkowników. Tak samo jak setki lat temu, tak i dzisiaj, zapach wzbudza w nas emocje i nadal jest naszą niewidzialną biżuterią.
Destylacja
Jest to jedna z najstarszych i najpowszechniejszych metod uzyskiwania olejków eterycznych z roślin. Szczególnie popularna jest jej odmiana poprzez destylację parą wodną. Można dzięki niej uzyskać zapach z kwiatów, liści, korzeni, ziół i przypraw. Surowiec umieszcza się w alembiku (aparat destylacyjny), nad wodą która zostaje doprowadzona do wrzenia. Para wodna unosząc się do góry, wyłapuje cząsteczki zapachowe, po czym skrapla się w chłodnicy. Tak uzyskaną ciecz przelewa się do osobnego naczynia aby po jakimś czasie, zebrać z jej powierzchni tłustą warstwę olejków eterycznych. Metoda ta znana była już w starożytności, gdzie nad wrzącym naczyniem układano rośliny a nad nimi materiał, do którego przenikały substancje zapachowe.
Sztukę destylacji w późniejszych wiekach rozwinęli Arabowie (IX i X w. n.e.). Wielki wkład w jej unowocześnienie wniósł arabski alchemik, astronom, filozof, przyrodnik i poeta Ibn Sina (980-1037), znany w kulturze Zachodu jako Awicenna. Udoskonalił on proces destylacji, dzięki czemu uzyskał m.in. olejek różany i wodę różaną, które w kolejnych wiekach stały się jednymi z najbardziej pożądanych surowców. Technologia wymyślona przez Arabów przetrwała w praktycznie niezmienionej formie aż do XVIII wieku.
Destylację możemy podzielić na: destylację parą wodną (opisaną powyżej), destylację suchą oraz frakcjonowanie.
Destylacja sucha różni się tym, że podczas procesu nie używa się pary wodnej jako nośnika. W ten sposób uzyskuje się np. zapach drewna lub bursztynu.
Frakcjonowanie natomiast polega na wydzielaniu i usuwaniu pewnych cząsteczek zapachowych przez perfumiarza w procesie destylacji.
Maceracja
To metoda polegająca na długotrwałym moczeniu surowca ( płatków kwiatów, pędów, korzeni roślin lub zmielonych żywic) w rozpuszczalniku – często oleju. Sztukę maceracji rozwinęli alchemicy już w starożytnej Babilonii, gdzie zmielone żywice były zanurzane w olejach roślinnych. Po około trzech tygodniach, filtrowali roztwór oddzielając żywice od olejku.
Ekstrakcja
Ekstrakcja to jedna z najstarszych technik otrzymywania zapachów. Na podstawie dzisiejszych znalezisk, szacuje się że używano jej już w starożytnej Mezopotamii. Później technikę tę w znacznym stopniu udoskonalili muzułmanie, a dalej, w XIX wieku, za sprawą odkrycia praw termodynamiki, metoda została unowocześniona.
Ekstrakcja, ogólnie rzecz ujmując, to metoda otrzymywania substancji zapachowych poprzez płukanie surowców w rozpuszczalnikach lotnych np. alkoholu. W trakcie tego procesu substancje zapachowe przenikają do rozpuszczalnika.
Metoda ekstrakcji jest powszechnym i bardzo ekonomicznym sposobem na uzyskanie olejków eterycznych z części roślin i materiałów pochodzenia zwierzęcego. Dzięki niej uzyskuje się zapachy bardzo wiernie oddające oryginał np. ekstrakt waniliowy.
Wytłaczanie
Jest to najprostsza i jedna z najstarszych metod uzyskiwania zapachu. Obecnie używana jest tylko w przypadku olejków cytrusowych, ponieważ ich świeży i lekki zapach nie przetrwałby żadnego zabiegu związanego z ciepłem. Polega na wytłaczaniu olejków zapachowych ze skórek owoców cytrusowych. Olejek wyciska się ręcznie lub mechanicznie, za pomocą prasy. W ten sposób powstaje między innymi olejek pomarańczowy, cytrynowy lub bergamotkowy.
Absorpcja
Najogólniej pisząc, absorpcja jest to proces polegający na wchłanianiu jednej substancji przez drugą, o większej gęstości i ciężkości.
W przypadku substancji zapachowych mówimy o metodzie Enfleurage polegającej na uzyskaniu wyjątkowo delikatnych i wrażliwych na temperaturę zapachów kwiatów. Metoda ta bazuje na pozostawieniu surowców w zimnym tłuszczu zwierzęcym lub roślinnym. Tłuszcz później usuwa się z pomocą alkoholu, który odparowuje, pozostawiając zapachowy absolut. Za pomocą enfleurage uzyskuje się zapach np. z kwiatów pomarańczy, jaśminu czy tuberozay. Metoda ta, kiedyś bardzo popularna np. we francuskim Grasse, dziś jest już rzadko używana, ponieważ nie jest opłacalna, jeśli chodzi o czas potrzebny na pomyślne wykonanie i jakość produktu końcowego.
Metoda headspace
Jest to nowoczesna technologia pozyskiwania i analizy zapachów. Stosuje się ją przede wszystkim w przypadku trudnych do uchwycenia aromatów ( np. rzadkich kwiatów, owoców i roślin, zapachu morza, lasu czy współczesnych zapachów miasta). Polega na zamknięciu rośliny, owocu lub dowolnego obiektu, który wydziela zapach pod szklaną kopułą podłączoną do komputera. Do wnętrza kopuły tłoczy się specjalny gaz, który przechwytuje cząsteczki zapachowe, które następnie poddawane są analizie i identyfikacji. Dzięki metodzie headspace wytwórca perfum może odtworzyć syntetyczną wersję zapachu w laboratorium. Dzięki tej metodzie powstało wiele znanych kompozycji perfum, opartych na zapachu morza czy np. amazońskiej dżungli.
Bibliografia
„Sensoryka i podstawy perfumerii” A. Jabłońska-Trypuć i R. Farbiszewski
„Podstawy Perfumerii” W.Brud i Iwona Konopacka-Brud, Łódź 2009
https://www.aptekarzpolski.pl/lifestyle/01-2009-historia-zapachow/