Roślinne substancje zapachowe

28.02.2023r.

Z czego składają się perfumy?

Perfumy składają się z mieszaniny związków zapachowych, które są nazywane olejkami zapachowymi, środków homogenizujących i wzmacniających oraz rozpuszczalnika, którym zazwyczaj jest etanol lub mieszanina lekkich alkoholi alifatycznych. Substancje zapachowe stanowiące skład perfum podzielić możemy na pochodzenia roślinnego, zwierzęcego lub syntetyczne. Do roślinnych substancji zapachowych, na których skupiamy się w tym artykule, możemy zaliczyć m.in.: olejki eteryczne, izolaty, wody aromatyczne, konkrety, pomady, absoluty, żywice, rezinoidy, tinktury i produkty procesów mikrobiologicznych.  W zależności od zawartości procentowej substancji zapachowych w roztworze,  kompozycje zapachowe dzielimy na: ekstrakty perfum, perfumy, wody perfumowane, wody toaletowe, wody kolońskie i tzw. Eau Fraiche czyli wody odświeżające.

Woda perfumowana a woda toaletowa?

Ekstrakty perfum posiadają w swym składzie największe stężenie substancji zapachowych. Przyjmuje się, że może ono wynosić nawet 40-60%. W bardziej popularnych i dostępnych perfumach stężenie zapachu waha się pomiędzy 15 a 40%. W wodzie perfumowanej znajduje się pomiędzy 10-15% zapachu. W wodzie toaletowej natomiast 5-10%, a w wodzie kolońskiej 2-5%. Im większe stężenie zapachowe, tym produkt jest bardziej trwały, a zapach ma większą szansę rozwinąć się w czasie otwierając przed nami kolejne nuty zapachowe.

Olejki eteryczne

Do najliczniejszej grupy składników zapachowych pochodzenia roślinnego należą olejki eteryczne. Powstają z różnych części rośliny: kwiatów, liści, korzeni, drewna, kory, nasion, owoców, skórek. Proces ich uzyskiwania oparty jest przede wszystkim na metodzie destylacji. Rozróżniamy jej kilka metod:

1. Destylacja z wodą tzw. Hydrodestylacja -uzyskujemy w ten sposób np. olejek z pieprzowy,
2. Destylacja wodno-parowa – z której otrzymujemy np. olejek tymiankowy
3. Destylacja parą wodną – uzyskujemy w ten sposób najwięcej olejków eterycznych, w tym np. olejek różany, lawendowy, ambretowy (hibiskusowy), bazyliowy, goździkowy, imbirowy, wetiwerowy, majerankowy, sandałowy, melisowy, neroli, paczulowy, petitgrain i wiele, wiele innych.
4. Destylacja sucha, która dotyczy praktycznie tylko destylacji drewna i uzyskiwanych w ten sposób olejków dziegciowych.

Drugą, bardzo popularną metodą uzyskiwania olejków eterycznych jest metoda wyciskania skórek owoców. Stosuje się ją w przypadku olejków cytrusowych. W ten sposób powstaje olejek: cytrynowy, bergamotkowy, pomarańczowy, limetkowy, mandarynkowy czy np. grejpfrutowy.

W aromaterapii stosuje się przede wszystkim olejki z pierwszej destylacji. Minusem ich jest to, że poszczególne dostawy mogą różnić się zapachem i parametrami fizykochemicznymi. W przypadku przemysłu perfumeryjnego, normy zapachowe muszą być bardziej restrykcyjne – tak aby uzyskać powtarzalność zapachów. Ponadto, w niektórych olejkach eterycznych konieczne jest usunięcie wybranych składników ze względu na ich niekorzystne działanie. Takim przykładem są wybrane olejki cytrusowe z których usuwa się fototoksyczne bergapteny.

Wody aromatyczne – hydrolaty

Są to produkty uboczne procesu destylacji z wodą lub parą wodną. W wielu przypadkach wody podestylacyjne, w których po oddzieleniu olejku, zawsze pozostaje jego niewielka część, są zawracane ponownie do procesu destylacji (tzw. kohobacja). Wyjątek stanowią wody o cennych właściwościach pielęgnacyjnych. Przykładem mogą być wody różane, lawendowe czy neroli. Jedną z najbardziej popularnych wód różanych jest hydrolat z róży damasceńskiej będący również w bazie naszego różanego balsamu do ciała Rose de Grasse. Wykazuje działanie antyseptyczne, łagodzące i przeciwstarzeniowe. Idealnie przygotowuje skórę na przyjęcie substancji aktywnych zawartych w kosmetyku.

Konkrety

To substancje zapachowe otrzymane ze świeżego surowca roślinnego poprzez ekstrakcję rozpuszczalnikiem niepolarnym (benzyna, eter naftowy, freony itp.). Konkrety uzyskuje się wtedy, gdy destylacja parą wodną jest trudna, zbyt kosztowna lub po prostu niemożliwa. Produkty tego procesu stanowią mieszaninę składników lotnych (zapachowych) i wosków, przez co mają konsystencję stałą lub półpłynną. Obecność wosków roślinnych powoduje że trzymają one długo zapach. W większości przypadków, z konkretów powstają absoluty, choć niektóre z nich używane są jako składniki perfum. Należą do nich m.in. konkrety z: jaśminu, fiołka, róży czy lawendy.

Absoluty

To tradycyjne produkty używane w perfumiarstwie. Otrzymuje się je z konkretów lub pomad poprzez ekstrakcję etanolem, najczęściej w podwyższonej temperaturze. Powstały roztwór schładza się i filtruje. Po oddestylowaniu rozpuszczalnika otrzymuje się absolut, który ma stałą lub półpłynną konsystencję. Wśród powszechnie stosowanych w perfumiarstwie absolutów znaleźć można absolut: róży, jaśminu, irysa, liści fiołka, mchu dębowego, tonka.

Aby zobrazować wydajność poszczególnych substancji w kompozycji zapachowej, na przykładzie róży można ją określić następująco: w olejku różanym na poziomie ok 0,05%, w konkrecie 0,2%, a w absolucie ok 0,1%. Zadaniem perfumiarza jest więc dobranie proporcji składników w taki sposób, aby uzyskać piękną i spójną kompozycję, która z czasem otwiera przed nami kolejne akordy i nuty zapachowe.

Pomady

Stosowane w przeszłości, stanowiły jedną z podstawowych substancji zapachowych. Powstawały przy użyciu techniki ,,enfleurage’’, kiedyś bardzo popularnej np. w Grasse. Metoda ta polegała na ekstrakcji wonnych roślin, ich kwiatów przy użyciu tłuszczu – zazwyczaj smalcu. Kwiaty zbierano o świcie i układano na cienkich warstwach tłuszczu. Po pewnym czasie tłuszcz absorbował substancje zapachowe. Powstawała w ten sposób pachnąca pomada, którą stosowano tak jak dzisiejsze perfumy. Przykładem takich produktów była pomada jaśminowa czy z tuberozy. Czasami używano w tej technice zamiast stałych tłuszczów – olejów płynnych, które następnie stosowano do pielęgnacji ciała.

Technika ta ze względu na dużą pracochłonność i małą wydajność, dziś praktycznie nie jest już stosowana.

Rezinoidy i Tinktury

Rezinoidy otrzymuje się z gumoolejkożywic, olejkożywic i balsamów poprzez ekstrakcję na gorąco, a następnie po schłodzeniu, oddestylowanie użytego rozpuszczalnika. Powstają w ten sposób m.in. rezinoidy  i olejki: galbanum, elemi, olibanum, mirry, styraksu, opoponaxu czy labdanum.

Tinktury natomiast nazywane są często ,,nalewkami’’ ponieważ otrzymuje się je poprzez macerację surowca roślinnego w alkoholu etylowym lub innym rozpuszczalniku. Zazwyczaj są stosowane w aromatach spożywczych, choć niektóre wykorzystywane są również w perfumiarstwie. Zaliczyć do nich możemy tinkturę waniliową lub tonka.

,,Podstawy Perfumerii’’ W. Brud, I.Konopacka-Brud, Łódź 2009

,,Tajemnice Pachnidła’’ A.Wasilenko, Grodków 2011